کتاب «استبداد، دموکراسی و نهضت ملی» نوشته‌ی «محمدعلی همایون کاتوزیان» است. در مقدمه کتاب می‌خوانیم: «این کتاب مجموعه برخی از مقالاتی است که در عرض دوازده سال گذشته به فارسی منتشر شدهاند. موضوع بحث اغلب آنان در نوشته‌های دیگر (بیشتر به زبان انگلیسی، که در یادداشت‌ها و مآخذ مقالات از آنان یاد شده است) با تفصیل و گسترش و دقت بیشتری عرضه شده، ولی در اینجا به شکل تازه و با بیانی که به فهم عمومی درس خواندگان نزدیک‌تر است ارائه گردیده است.»
در توضیحات پشت جلد کتاب آمده است: «استبداد و دیکتاتوری، به رغم شباهت‌های ظاهریشان یکی نیستند. در استبداد، قدرت دولت منوط و مشروط به هیچ قانون یا قرارداد طبقاتی یا اجتماعی نیست، حال آنکه در دیکتاتوری حاکمیت در چار چوب قرار داده‌های موجود به قدرت حاکم تفویض می‌شود. نویسنده پس از بحث درباره‌ی این نظریه، مصداق آن را در تاریخ ایران می‌جوید و نشان می‌دهد که معمولا نظام حاکم استبدادی، و بدیل آن نیز بلوا و هرج و مرجی بوده که به بازگشت استبداد ختم شده است. وی بر آن است که برای امحای استبداد استقرار حکومت قانون کافی است اما نظام دموکراتیک منوط به وجود نهادهای مستقل اجتماعی و رای و مشارکت مردم و تحمل آرا و عقاید مخالف است.» این کتاب را نشر «مرکز» منتشر کرده است.
